Türkiye İnce Partikül Madde (PM2.5) Raporu

Giriş: İnce Partikül Madde Nedir?

İnce Partikül Madde (PM2.5), atmosferde asılı kalan ve aerodinamik çapı 2.5 mikrometreden (μm) küçük olan katı ve sıvı parçacıkların bir karışımıdır. Bu boyut, bir insan saç telinin çapının yaklaşık otuzda biri kadardır. Bu mikroskobik boyutu, PM2.5'in en tehlikeli hava kirleticilerinden biri olmasının ana nedenidir. Solunduğunda, bu parçacıklar akciğerlerin en derin kısımlarına, yani alveollere kadar kolayca ulaşabilir ve buradan kan dolaşımına geçebilir. Kan dolaşımına karışması, etkilerinin sadece solunum sistemiyle sınırlı kalmayıp, kalp-damar sistemi başta olmak üzere vücudun diğer organlarına da yayılmasına neden olur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), PM2.5'i Grup 1 kanserojen olarak sınıflandırmıştır, bu da insanlarda kansere neden olduğuna dair yeterli kanıt bulunduğu anlamına gelir.

Türkiye'deki Ana Kaynakları

Türkiye'de PM2.5 kirliliğinin kaynakları oldukça çeşitlidir ve hem insan faaliyetleri hem de doğal süreçlerden kaynaklanır. Başlıca kaynaklar şunlardır: 1. Isınma Amaçlı Yakıt Kullanımı: Özellikle kış aylarında, ısınma amacıyla düşük kaliteli kömür (linyit), odun ve biyokütle yakılması, kentsel alanlardaki PM2.5 seviyelerini önemli ölçüde artırmaktadır. Bu durum, özellikle soba ve kalorifer sistemlerinin yaygın olduğu şehirlerde belirgindir. 2. Motorlu Taşıtlar: Büyük şehirlerdeki trafik yoğunluğu, özellikle dizel motorlu araçların egzoz emisyonları, PM2.5'in önemli bir kaynağıdır. 3. Sanayi Faaliyetleri: Termik santraller (özellikle kömürle çalışanlar), çimento fabrikaları, demir-çelik endüstrisi ve diğer endüstriyel tesisler, yıl boyunca önemli miktarda PM2.5 emisyonuna neden olur. 4. Anız Yakma ve Tarımsal Faaliyetler: Hasat sonrası tarlalarda kalan anızların yakılması, kısa sürede çok yüksek düzeyde partikül madde kirliliğine yol açan yaygın bir sorundur. 5. İkincil Partiküller: Atmosferdeki SO₂ ve NOx gibi gazların kimyasal reaksiyonları sonucu da PM2.5 oluşabilir.

Türkiye'de Güncel Durum Analizi

Anlık verilere göre, Türkiye'de İnce Partikül Madde konsantrasyonu şehirler arasında önemli farklılıklar göstermektedir. Örneğin, Kahramanmaraş şehri anlık 156 AQI değeri ile en yüksek İnce Partikül Madde seviyelerinden birine sahipken, diğer şehirler çok daha temiz bir hava kalitesi sergileyebilmektedir. Bu durum, kirliliğin yerel kaynaklara (sanayi, trafik, ısınma yöntemleri) ve meteorolojik koşullara ne kadar bağlı olduğunu göstermektedir. Türkiye'deki büyükşehirler ve sanayi bölgelerinde İnce Partikül Madde değerlerinin genellikle ulusal ortalamanın ve Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) belirlediği kılavuz değerlerin üzerinde seyrettiği gözlemlenmektedir. Bu durum, özellikle kış aylarında ısınma kaynaklı emisyonların artmasıyla daha da belirginleşmektedir.

Sağlık Üzerindeki Etkileri

PM2.5'e maruz kalmak, hem kısa hem de uzun vadede ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Kısa vadeli etkiler arasında göz, burun ve boğazda tahriş, öksürük, nefes darlığı, astım krizlerinin tetiklenmesi ve kalp ritim bozuklukları bulunur. Uzun vadeli maruziyet ise çok daha ciddi sonuçlar doğurur: kronik bronşit, akciğer fonksiyonlarında azalma, kalp krizi, felç (inme), akciğer kanseri ve erken ölüm riskinde artış. Özellikle çocuklar, yaşlılar, hamileler ve mevcut kalp veya akciğer hastalığı (KOAH, astım vb.) olan kişiler, PM2.5'in zararlı etkilerine karşı en savunmasız gruplardır.

Sonuç ve Öneriler

Sonuç olarak, PM2.5 Türkiye'de halk sağlığını tehdit eden en önemli hava kirleticilerinden biridir. Kirliliğin azaltılması için hem ulusal hem de bireysel düzeyde adımlar atılması kritik önem taşımaktadır. Sanayi tesislerinde ve termik santrallerde etkin filtreleme sistemlerinin kullanılması, kentsel alanlarda toplu taşımanın teşvik edilmesi ve daha temiz yakıtlı araçlara geçişin hızlandırılması, ısınmada doğal gaz gibi temiz enerji kaynaklarının yaygınlaştırılması ve anız yakma gibi zararlı uygulamalara karşı denetimlerin artırılması gerekmektedir. Bireyler olarak ise, özellikle hava kirliliğinin yoğun olduğu günlerde dışarıdaki aktiviteleri sınırlamak ve evlerde hava temizleyici cihazlar kullanmak gibi önlemler alınabilir.

Kaynakça